Roman Walery (1877–1952), adwokat, prokurator, wojewoda poleski, delegat rządu na ziemię wileńską, senator. Ur. 12 IX w Kalwarii (gub. suwalska), był synem Mariana (1847–1899), ziemianina i pracownika samorządowego, oraz Natalii z Cepeuszów.
W r. 1895 R. ukończył gimnazjum klasyczne w Suwałkach, w r. 1899 Wydz. Prawa Uniw. Warsz. Od r. 1900 rozpoczął pracę jako aplikant adwokacki w Suwałkach, następnie otworzył tam własną kancelarię jako adwokat przysięgły. W r. 1915, z chwilą opuszczenia Suwalszczyzny przez wojska rosyjskie, został przewodniczącym powołanego wówczas Komitetu Obywatelskiego. Dn. 12 VI 1917 Komisja Przejściowa Tymczasowej Rady Stanu mianowała R-a podprokuratorem przy Sądzie Apelacyjnym w Warszawie. Z dn. 5 VII 1918 został przeniesiony na stanowisko podprokuratora przy Sądzie Najwyższym w Warszawie. Jako znawcy spraw Suwalszczyzny, a zarazem człowiekowi związanemu z «obozem belwederskim» 21 XI 1918 powierzono R-owi prace przygotowawcze do otwarcia Sądu Okręgowego w Suwałkach. Dn. 28 XI 1918 upoważnienie to rozszerzono; został delegowany do Suwałk i innych powiatów byłej gub. suwalskiej w celu przejęcia poszczególnych dziedzin administracji państwowej.
Dn. 20 II 1919 mianowano R-a prezesem Sądu Okręgowego w Suwałkach. W lipcu 1919 oddelegowany został przez Min. Spraw Zagranicznych do Rady Ambasadorów w Paryżu na czele delegacji z okręgu suwalskiego, w celu ustalenia polsko-litewskiej linii demarkacyjnej i uzyskania zwolnienia Suwałk spod okupacji litewskiej. We wrześniu 1920 minister sprawiedliwości powołał R-a do komisji śledczej w sprawie ustalenia wykroczeń wojsk radzieckich przeciw prawu i zwyczajom wojennym. W r. 1921 obdarzono go godnością honorowego obywatela Suwałk. W dn. 15 I 1921 otrzymał nominację na naczelnika okręgu administracyjnego poleskiego, a od 14 III t.r. pełnił urząd woj. poleskiego. Dn. 6 IV 1922 R. został delegatem rządu na ziemię wileńską. W sierpniu 1924 rząd dla koordynacji polityki narodowościowej projektował powołanie R-a na nowo utworzone stanowisko II podsekretarza stanu w Min. Spraw Wewnętrznych do spraw kresów wschodnich. R. go jednak nie przyjął ze względu na zbyt ograniczone jego zdaniem kompetencje nowego urzędu. Po rezygnacji R-a projekt upadł, a R. został 29 VIII 1924 przeniesiony w stan nieczynny. W grudniu 1924 Rada Ministrów ustanowiła komisję do usunięcia rozbieżności w ustawodawstwie obowiązującym na ziemiach wschodnich i stanowisko jej przewodniczącego premier Władystaw Grabski powierzył R-owi. W dn. 22 XII t.r. R. mianowany został prokuratorem przy Sądzie Najwyższym i w kilka dni potem oddelegowany do Prezydium Rady Ministrów (PRM). Dn. 14 VII 1925 mianowano go notariuszem przy Sądzie Okręgowym w Warszawie, przy czym przez jakiś czas nadal jako specjalista do spraw ziem wschodnich pracował w PRM.
Po zamachu majowym 1926 r. R. znalazł się w gronie najbliższych współpracowników J. Piłsudskiego. Na przełomie lipca i sierpnia 1928 brał udział w poufnej konferencji Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR) i przedstawicieli konserwatystów poświęconej projektowi rewizji konstytucji, która poprzedziła oficjalne zgłoszenie w październiku t.r. wniosku BBWR w Sejmie o przystąpienie do prac nad zmianą konstytucji. R. uczestniczył w pracach kilku ciał kolegialnych działających przy władzach centralnych: w Komisji Uporządkowania Ustawodawstwa Agrarnego (1927), w Komisji dla ustalenia kompetencji Komisariatu Rządu i Magistratu Warszawy (1930), w Komisji Wniosków Ustawodawczych dla Ziem Wschodnich przy prezesie Rady Ministrów, w Radzie Prawniczej przy ministrze sprawiedliwości (od r. 1926), w Komisji dla Usprawnienia Administracji (od r. 1928) i w Komisji do spraw Osadnictwa Wojskowego Min. Reform Rolnych. Od r. 1928 do r. 1935 przez 2 kadencje R. zasiadał w Senacie RP, wybrany z listy BBWR w woj. białostockim. W tym czasie był wiceprzewodniczącym Klubu Parlamentarnego BBWR, szefem grupy BBWR w Senacie i przewodniczącym senackiej Komisji Administracyjnej i Samorządowej. W grudniu 1938 wybrany został do Rady Miejskiej w Warszawie z listy Obozu Zjednoczenia Narodowego (formalnie z listy Narodowo-Gospodarczego Komitetu Samorządowego). W l. trzydziestych był też prezesem Fundacji im. ks. Siemca, prezesem Stowarzyszenia Suwalczan w Warszawie i prezesem Zjednoczenia Notariuszy RP.
W czasie drugiej wojny światowej i po r. 1945 R. pełnił nieprzerwanie urząd notariusza. W r. 1945 został mianowany p.o. sędziego Sądu Okręgowego w Warszawie do spraw kryminalnych. W r. 1950 przeniesiono go na emeryturę i odwołano ze stanowiska sędziego. Zmarł na udar mózgu 25 X 1952 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony m.in. komandorią Orderu Polonia Restituta i Krzyżem Niepodległości.
Ożeniony od r. 1906 z Heleną z Brzoskich (1886–1943), miał z nią R. troje dzieci: Irenę (1907–1980), zamężną Dziekońską, Janusza (1909–1970), absolwenta Instytutu Handlu Morskiego i Techniki Portowej w Gdyni, uczestnika kampanii 1939 r., Tadeusza (ur. 1917), uczestnika wojny 1939 r. i powstania warszawskiego 1944 r.
Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33, s. 191 (fot.), 192, 208, 239; – Chojnowski A., Piłsudczycy u władzy. Dzieje Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, Wr. 1986; Garlicki A., Od maja do Brześcia, W. 1981; Hausner R., Administracja spraw wewnętrznych 1918–1938, „Gaz. Admin.” 1938 nr 23/4, 1939 nr 7/8; Ihnatowicz, Vademecum, II 125, 132, 145, 147; Makowski B., Litwini w Polsce 1920–1939, W. 1986; Władyka W., Działalność polityczna polskich stronnictw konserwatywnych w latach 1926–1935, Wr. 1977; – Dziennik Urzędowy MSW 1924 nr 2–6; – „Kur. Warsz.” 1924 nr 53 i 61; „Życie Warszawy” 1952 nr 260; – AAN: KCNP sygn. 77, 78, 86, PRM 1917–1918 sygn. 14; CAW: Akta Krzyża i Medalu Niepodległości; – Arch. rodzinne (akty nominacyjne i in.) w posiadaniu syna Tadeusza Romana z W.
Witold Żarnowski